ผีตาโขน ผีตามคน ตามทำไม…?

4
views

ผีตาโขนเป็นการละเล่นในประเพณีบุญหลวง จัดขึ้นที่อำเภอด่านซ้าย จังหวัดเลย ในช่วงเดือน มิถุนายน – กรกฎาคม หรือก็คือ หลังวันขึ้น 15 คำ เดือน 6 ของทุกปีตามปฏิทินจันทรคติของไทย ประเพณีบุญหลวงนี้เป็นการรวมเอางานบุญที่สำคัญ 3 อย่างเข้าไว้ด้วยกัน อันประกอบไปด้วย งานบุญหลวง หรือบุญผะเหวด งานบุญบั้งไฟ และงานบุญซำฮะ (งานสะเดาะเคราะห์บ้านเมือง)

คำว่า “ผีตาโขน” เป็นคำที่เพี้ยนมาจาก “ผีตามคน” เป็นเทศกาลที่ได้รับอิทธิพลมาจาก ตำนานมหาเวสสันดรชาดก เล่าว่า เมื่อครั้งพระเวสสันดรและนางมัทรี เดินทางออกจากป่ากลับเข้าเมือง เหล่าสัตว์ รวมถึงผีป่า ที่มีความรักและอาลัย จึงพากันแฝงตัวมากับชาวบ้านเพื่อส่งทั้งสองพระองค์ด้วย จึงเป็นที่มาของความเชื่อว่าการแห่ขบวนผีตาโขนนั้น จัดขึ้นเพื่อนำเอาสิ่งไม่ดีออกจากหมู่บ้านนั่นเอง

นอกจากนั้นยังมีความเชื่อที่เกี่ยวโยงกับเทศกาลผีตาโขนอีกเรื่องหนึ่ง ด้วยเทศกาลนี้ได้รับอิทธิพลมาพร้อมกับการอพยพของชาวลาวหลวงพระบาง ซึ่งนำพาประเพณี “การแห่ปู่เยอ ย่าเยอ” ที่ถูกจัดขึ้นเป็นประจำทุกปีในช่วงเทศกาลสงกรานต์หรือปีใหม่ลาวเข้ามาด้วย โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อความเป็นสิริมงคลและระลึกถึงบุญคุณของผีบรรพบุรุษที่สิ้นชีพไปแล้ว โดยมองว่า ปู่เยอ ย่าเยอ เป็นตัวแทนของบรรพบุรุษ และผีอารักษ์เมือง ที่คอยปกป้องบ้านเมืองของตน

เทศกาลผีตาโขนที่จัดขึ้นที่อำเภอด่านซ้าย จังหวัดเลยนี้ ถูกจัดขึ้นโดยมีพิธีกรรมและการละเล่นต่าง ๆ รวมทั้งหมด 3 วัน ประกอบไปด้วย เทศกาลผีตาโขน วันแห่พระเวสสันดรเข้าเมือง และวันฟังเทศน์มหาชาติ 13 กัณฑ์ ในวันที่ 2 ที่มีขบวนแห่นั้น จะมีการสวมใส่เครื่องแต่งกายและหน้ากากสีสันสดใสด้วยวัสดุที่หาได้ตามท้องถิ่น ร่วมกันทำกิจกรรม เต้นรำ รวมถึงการละเล่นพื้นบ้านกันอย่างสนุกสนาน โดยเมื่อจบพิธีีกรรมในวันที่ 3 เชื่อว่าคนที่เล่นหรือแต่งตัวเป็นผีตาโขน จะต้องถอดเครื่องแต่งกายทั้งหมดทิ้งลงแม่น้ำหมัน ห้ามนำเข้าบ้านโดยเด็ดขาด เพื่อเป็นการทิ้งความทุกข์และสิ่งเลวร้ายลงไป

นับได้ว่าผีตาโขนนั้นไม่ได้เป็นเพียงแค่เทศกาล แต่ยังสะท้อนความเชื่อ ความศรัทธา และแสดงให้เห็นถึงความมีเอกลักษณ์ของภูมิปัญญาท้องถิ่น ด้วยสอดแทรกไปด้วยศิลปหัตถกรรมที่เกิดจากความสามัคคีของผู้คนในท้องถิ่น ดึงดูดนักท่องเที่ยวมากมายทั้งในและต่างประเทศให้มาเชิญชมถึงความอลังการ ณ ที่แห่งนี้ ประเพณีและการละเล่นเหล่านี้ จึงมีคุณค่าทั้งในทางจิตใจและต่อบ้านเมือง นับว่าเป็นประเพณีที่สำคัญอย่างยิ่ง

อ้างอิง

แห่ “ปู่เยอ ย่าเยอ” บรรพบุรุษแห่งเมืองหลวงพระบาง. (2562, May 16). Post Today. https://www.posttoday.com/international-news/586552

เอิงเอย. (2568, June 25). เทศกาลผีตาโขน 2568 ที่มาของ ผีตาโขน ประวัติงานประเพณีผีตาโขนประเพณีบุญหลวง จังหวัดเลย. TrueID. https://travel.trueid.net/detail/V27xVYEpAxW3

บทนิทรรศการโดย: ปาลิตา วงษ์อารี นักศึกษาคณะสังคมวิทยาและมานุษยวิทยา มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์

พิพิธภัณฑ์ผีตาโขน วัดโพนชัย เลย
วัดกลางศรีพุทธาราม พิษณุโลก
วัดกลางศรีพุทธาราม พิษณุโลก
วัดเนรมิตวิปัสสนา เลย