เชี่ยนหมากพื้นเมือง (อีสาน)

ทะเบียนวัตถุ: มธ. 1283/ 2535

ชื่อวัตถุ: เชี่ยนหมากพื้นเมือง (อีสาน)

อายุ: พุทธศตวรรษที่ 25

ศิลปะ: พื้นถิ่นภาคอีสาน

วัสดุ: ไม้ ทองเหลือง และเหล็ก

ขนาด: สูง 27.8 เซนติเมตร, ขอบกว้าง 25.5 เซนติเมตร, ขอบยาว 26 เซนติเมตร

สภาพ: สมบูรณ์

ลักษณะ: เชี่ยนหมากในอีสาน เรียกได้หลายอย่าง เช่น เซี่ยนหมาก เฆี่ยนหมาก และขันหมาก ตามภาษาเฉพาะแต่ละท้องถิ่น ซึ่งหมายความถึงภาชนะกล่องไม้ที่มีไว้ใส่หมากพลู ลักษณะเชี่ยนหมากทางอีสาน จะมีทั้งเชี่ยนหมากแบบกล่องตัวผู้ เชี่ยนหมากแบบกล่องตัวเมีย และเชี่ยนหมากแบบแอวขันปากพาน ซึ่งเชี่ยนหมากของพิพิธภัณฑ์ธรรมศาสตร์เฉลิมพระเกียรติเป็นเชี่ยนหมากแบบแอวขันปากพาน รูปทรงของเชี่ยนหมากจะประกอบไปด้วย 4 ส่วน

1. 1. ปากหรือส่วนบนสุด แบ่งช่องเป็น 3 ช่อง ช่องใหญ่ 1 ช่อง และช่องเล็ก 2 ช่อง ใช้ใส่เครื่องหมาก เช่น ตะบันหมาก ครกตำหมาก กรรไกรหนีบหมาก เต้าปูน ตลับใส่ยาเส้น
   2. ลำตัว หรือด้านข้างของเชี่ยนหมากเป็นจุดเด่นในการแสดงลวดลาย ซึ่งลวดลายที่ปรากฏคือ ลายประแจจีน มีลายฟันปลาเป็นขอบ 2 ชั้น
   3. เอว คือส่วนที่เชื่อมระหว่าง ส่วนลำตัว และ ขา ไม่มีการตกแต่งลวดลายใดๆ
   4. ขา มีการเจาะเป็นช่อง และสลักลายเป็นรูปกากบาท และเราขาคณิต มีลายฟันปลาเป็นขอบ 2 ชั้น

เชี่ยนหมากชิ้นนี้มีรอยทาสีแดงจากรักน้ำเกลี้ยง แต่ลบเลือนไปเกือบหมด และมีความพิเศษ คือ ใต้เชี่ยนมีการเจาะใส่ล้อที่ทำด้วยไม้กลึง 4 ล้อ สำหรับเลื่อน

หมายเหตุ

เชี่ยนหมากแบบกล่องตัวผู้ จะมีเดือยอยู่ระหว่างขาเชี่ยนทั้ง 2 ด้าน

เชี่ยนหมากแบบกล่องตัวเมีย จะทำขาแหวกขึ้นไปจรดเอวทั้ง 4 ด้าน

เชี่ยนหมากแบบแอวขันปากพาน คือ ทรงสี่เหลี่ยมคางหมู